پیشگیری و کنترل تب برفکی

کنترل بیماری تب برفکی بسیار مشکل است. مقاومت ویروس عامل بیماری در طبیعت و عفونت‌زایی شدید آن (ضایعات پاتولوژیک در پستان و دست و پا) همراه با عوامل دیگری از جمله تغییرات آنتی‌ژنتیکی ویروس و پیدایش تحت تیپ‌های جدید آن و مهم‌تر از همه ‌،توان بیماریزایی در انواع نشخوارکنندگان اهلی و وحشی و وجود دامهای ناقل و حامل ویروس تب برفکی (که اغلب متعاقب عفونت طبیعی پدیدار می‌شوند) در بقاء عفونت و بیماری در یک جمعیت و منطقه تأثیر دارد و کنترل این بیماری را بسیار مشکل و همراه با هزینه‌های زیاد می‌کند.

کنترل بیماری بر پایه سه اصل زیر استوار است :

۱ –  اقدامات بهداشتی و قرنطینه‌ای :‌ اقدامات بهداشتی و قرنطینه‌ای که به منظور جلوگیری از ورود ویروس تب برفکی بویژه تیپ‌های جدید و غیربومی انجام می‌شود عبارتند از :
–  محافظت از مناطق عاری از بیماری با کنترل و مراقبت حمل و نقل دام در نوار مرزی منطقه
– کشتار دامهای آلوده ،‌بهبود یافته و دامهای حساس در تماس با دامهای بیمار
– ضدعفونی جایگاه و همه مواد آلوده (ابزار کار، خودروها،‌لباس‌ها و مانند آن) –  مناسب‌ترین مواد ضدعفونی کننده عبارتند از ‌: فرمالین ۵%،‌سود سوزآور ۲% و آهک (مناسب برای محوطه) می‌باشند.
– امحاء لاشه دامهای تلف شده ،‌بستر و فرآورده‌های دامهای حساس در مناطق آلوده
– اقدامات قرنطینه‌ای
۲ –  مراقبت درمانگاهی و سرولوژیکی : مراقبت درمانگاهی و سرولوژیکی به منظور شناخت تغییرات بیماری و ماهیت سویه‌های درگردش انجام می‌شود.
۳ –  مایه‎‌کوبی (ایمن‌سازی) : واکسیناسیون به منظور ایجاد پوشش ایمنی در دامهای حساس و با استفاده از واکسن کشته (حاوی یک ماده کمکی) انجام می‌شود. مدت ایمنی حاصله ،‌بسته به میزان قرابت ژنتیکی واکسن با سویه عامل همه‌گیری،‌شش ماه پس از دو بار مایه‌کوبی اولیه – به فاصله یک ماه از یکدیگر – است. تاکنون از واکسن زنده تب برفکی به دلیل ایجاد میوکاردیت شدید و انتشار ویروس استفاده نشده است.

بررسی ،‌مبارزه و مراقبت تب برفکی در ایران

اهداف :

۱ –  برقراری سامانه ملی مراقبت فعال بیماری به منظور ردیابی کامل بیماری
۲ –  افزایش سطح پوشش واکسیناسیون جمعیت حساس و همگونی ایمنی ناشی از واکسیناسیون
۳ –  کاهش رخدادهای بیماری و خسارات افتصادی ناشی از آن
به دنبال اجرای سیاست و برنامه مایه‌کوبی همزمان و سراسری تب برفکی که از بهمن ماه سال ۱۳۸۱ شروع گردید و نیز طرح توسعه خدمات روستایی و عشایری که از فاز ۱۵ سال ۱۳۸۶ به اجرا گذارده شد و راه‌‌اندازی کامل سیستم اطلاعات جغرافیایی، برنامه و سیاست مایه‌کوبی همزمان تب برفکی در سال ۱۳۸۸ با اولویت‌های زیر در دستور ادارات کل دامپزشکی استان‌ها قرار می‌گیرد.

بررسی و مراقبت

در سال ۱۳۸۷ شبکه ملی مراقبت فعال بیماری تب برفکی با پوشش ۴ درصد واحدهای اپیدمیولوژیک در هر ماه در سطح کشور از طریق سامانه اطلاعات جغرافیایی به اجرا گذاشته شده است. بر اساس نتایج حاصله از این شبکه ،‌نقش واحدهای اپیدمیولوژیک روستایی در رخداد بیماری بیش از هر واحد اپیدمیولوژیک دیگر می‌باشند. شبکه ملی مراقبت تب برفکی در سال ۱۳۸۸ نیز استمرار خواهد یافت و اهم فعالیت‌های آن بر محورهای زیر استوار خواهد بود:
۱ –  بازدید از تمامی کانون‌های مشکوک بیماری و نمونه‌برداری و ارسال به موقع نمونه‌های مرضی مناسب از دامهای آلوده در شرایط مناسب
۲ –  مراقبت و نظارت بر میادین عرضه دام و مناطق پرتراکم نگهداری و پرورش دام و گزارش به موقع بیماری بویژه در این مناطق
۳ –  بازرسی و مراقبت بیماری در واحدهای اپیدمیولوژیک واقع در اطراف کانون‌های بروز بیماری به شعاع حداقل ۱۰ کیلومتر در حداقل زمان ممکن
۴ –  اخذ نمونه‌های سرمی به منظور ارزیابی سطح ایمنی ناشی از مایه‌کوبی در واحدهای تحت پوشش مایه‌کوبی در فواصل زمانی مناسب (قبل از اجرای هر فاز و یا ۲۱ روز بعد از اجرای مایه‌کوبی) در شرایط مناسب با درج کدهای خاص و ارسال به بخش دریافت نمونه‌های سازمان دامپزشکی کشور
۵ –  کلیه دامهای حساس به این بیماری در سنین و نژادهای مختلف که ترکیبی از علائم زیر را دارند مشکوک به تب برفکی تلقی می‌شوند:
–  تاول و زخم در دهان (لثه، زبان و کام)
– تاول و زخم متعاقب تاول روی پستان و سرپستانک‌ها
– تاول و زخم بین سم‌ها و تاج سم
– ضایعات قلب ببری در کالبدگشایی بره ،‌بزغاله و گوساله
گزارشات مربوط به این بیماری ‌،درمانگاهی بوده و با توجه به اینکه از هر کانون بیماری باید نمونه اخذ و مورد آزمایش قرار گیرد وضعیت بیماری با مقایسه نتایج آزمایشگاهی و گزارشات فیلدی تجزیه و تحلیل شود.

پیشگیری و کنترل

۱ –  اعمال مقررات بهداشتی –  قرنطینه‌ای به منظور جلوگیری از ورود ویروس تب برفکی به ویژه تیپ‌های جدید و غیربومی در کلیه واحدهای اپیدمیولوژیک و نظارت کامل بر اجرای دقیق آنها در واحدها ، سامان‌دهی تردد دام و ایجاد انضباط بهداشتی در جابجایی دام یا کدگذاری کامیون‌های حامل و اطمینان از سلامت دام و اعمال اقدامات پیشگیری و کنترلی و مشخص کردن مقصد حمل دام با هماهنگی اداره کل دامپزشکی استان مقصد
۲ –  واکسیناسیون و ایجاد پوشش ایمنی در دامهای حساس و هدف با استفاده از واکسن‌های کشته حاوی سویه‌های مناسب(تولید داخل یا وارداتی) طبق دستورالعملهای سازمان دامپزشکی کشور به منظور برقراری ایمنی مناسب و یکنواخت در دامهای حساس به شرح زیر :
الف –  در فازهای مایه‌کوبی تحت پوشش قرار دادن جمعیت گاو، گوساله و گاومیش استان در واحدهای اپیدمیولوژیک پرتراکم و پرخطر و کانون‌های بیماری و واحدهای تحت پوشش فازهای قبلی همراه با اجرای مایه‌کوبی راپل در گوساله‌ها
ب –  مایه‌کوبی جمعیت گوسفند و بز روستایی و  عشایری یک بار در سال در فصل زمستان حداکثر ظرف مدت ۴۵ روز
ج –  مایه‌کوبی جمعیت دامی حساس واقع در اطراف کانون‌های بیماری در شعاع مناسب (حداقل ۳ کیلومتر)
ادارات کل دامپزشکی استان‌ها ملزم به برنامه‌ریزی جهت مایه‌کوبی سریع تمامی واحدهای اپیدمیولوژیک واقع در شعاع فوق می‌باشند.
۳ –  برگزاری دوره‌های آموزشی و ترویجی با استفاده از کلیه امکانات در سطوح مختلف : آموزش دامداران و دامپروران و کلیه دست‌اندرکاران خرید و فروش دام و … ،‌نوآموزی و بازآموزی پرسنل دامپزشکی (اکیپ‌های مایه‌کوبی) و دامپزشکان بخش‌های دولتی و غیردولتی، به منظور آشنایی با برنامه سازمان در امور بررسی،‌مراقبت و مبارزه ،‌دستورالعملها ،‌روشهای اطلاع‌رسانی،‌برداشت و ارسال نمونه، رعایت زنجیره سرد و همکاری در انجام برنامه‌های واکسیناسیون دام
۴ –  نظارت بر عملیات واکسیناسیون توسط بخش‌های دولتی و غیردولتی با رعایت نکات بهداشتی،‌قرنطینه‌ای در کلیه مراحل کار (برنامه‌ریزی دقیق و کامل در مصرف درست و به موقع واکسن‌های دریافتی در فاز و رعایت بخشنامه‌ها  و دستورالعمل‌های مربوطه)