ریواس

ریواس

ریواچ یا چوکری گیاهی است از تیره هفت‌بندان (Polygonaceae)بومی آسیا (احتمالا سیبری یا هیمالیا) که از سده شانزدهم در اروپا کشت می‌شد. نوشته‌ها حاکی از آن است که پیش از میلاد مسیح در چین به عنوان دارو مصرف میشده است.

ریشه‌شناسی

نام اصلی آن ریواچ است و ریواس و رواش از آن ریشه می گیرد در فلات شرقی ایران- فارسی زبانان آنرا به نام رواش و ریواچ می‌شناسند امروزه در ادبیات کتابی آنرا ریواس می گویند در افغانستان به آن چوکری هم می گویند.

محل رشد

ریواچ گیاهی است که بصورت طبیعی و دیمی رشد می‌کند و در مناطقی که گل لاله وجود دارد این گیاه نیز رشد می‌کند. بیشتر در مناطق کوهپایه و سردسیر رشد می‌کند و به آبیاری نیاز ندارد. فصل برداشت ریواش در بیشتر مناطق ایران فروردین ماه است.
بزرگترین رویشگاه ریواس از لحاظ سطح و پراکنش گونه در مراتع شهرستان شهربابک قرار دارد. ریواس همچنین در دامنه بینالود نیشابور، کوهستان‌های آذربایجان و کردستان، و بلندی‌های البرز در شمال تهران و همچنین دراستان در استان خراسان رضوی شهرستان گناباد و کوه‌های روستای رباط ترک (که این گیاه در کوه‌های رباط ترک و قلعه تخت کوه به طور وحشیرشد می‌کند) و همچنین در ارتفاعات روستای شهرک از توابع شهرستان خواف به وفور یافت می شود که در بهار روییده و بومیان با چیدن سنگ دور ساقه‌اش آن را پرورانده و سبب بلندتر شدن ساقه‌اش می‌گردند. این نبات در کوه‌های هندوکش- شمال کابل، نیز به می با شیوه‌های مشابه به صورت طبیعی می‌روید و بومیان آنرا پرورش می‌دهند. ریواس (رواش) سالنگ و پغمان در کابلستان شهرت فروان دارد. ریواس یکی از ره‌آوردهای نیشابور است. ریواس ساقه بلند و با ریواچ قاقوری که از ساقه آن شربت تهیه می‌کنند یک نوع ریواس است که در حاشیه کویر درزیبد گناباد می‌روید.
فصل تهیه قاقوری یا ساقه شربتی آن ۲۵ اسفند تا آخر فروردین است. مزه این نوع شربت مشابهه طعم انار شیرین است.

ریواس دشت زیبد

مهم‌ترین نواحی رویش چوکری در ایران، دامنه‌های کوه بینالود در شهرستان نیشابور، دامنه کوه‌های شهرستان شهربابک در کرمان و دامنه کوه‌های البرز در شهرستان طالقان و کوه‌های کردستان ریواچ در فصل بهار به فراوانی در بازارهای محلی مناطق آذربایجان نیز یافت می‌شود که از دامنه‌های کوه‌های این مناطق توسط روستاییان برداشت می‌شود.در ایران چند گونه مختلف دارد و نوع ریواس شیرین که به آن قاقوری یا ریواچ می‌گویند در دامنه کوه زیبد می‌روید. این نوع ریواچ را کشاورزان با ریختن خاک روی ساقه گاهی ساقه با ارتفاع یک متر و صخامت ۸ سانت بدست می‌آورند که بر خلاف ریواسهای سایر مناطق طعم شیرین دارد و نه طعم ترش. این گیاه در مناطق جنوبی استان فارس -کوه‌های اطراف شهر دبیران نیز یافت شده است. این گیاه در مناطق مختلف شهرستان شازند هم وجود دارد مخصوصاً در کوه راستوند و کوه شهباز به وفور فراوان یافت می‌شود.

مصرف دارویی

شوکری هم مصرف دارویی دارد و هم مصرف خوراکی به عنوان سبزی و هم هیزم است و هم خوراک دام. مصرف دارویی آن شربتی است که از ساقه ریواچ در فصل اول رشد ان تهیه می‌شود.

غذاهای ایرانی

این گیاه در غذاهای ایرانی به صورت خام و پخته در سالاد و خورش کاربرد دارد، اما به دو صورت کلی همراه با کوفته ریزه و رب و پیاز و صورت دیگر همراه با گوشت قرمه و سبزی نعناع و جفری پخته می‌شود این خورش‌ها ویژه نواحی جنوبی البرز از جمله تهران و قم است که این گیاه در دامنه‌های البرز به طور وحشی رشد می‌کند. (رجوع شود به کتاب آشپزی رزا). با ریواس خوشاب و شربت نیز درست می‌کنند.

ارزش غذایی

ریواس دارای برخی عناصر مانند پتاسیم – کلسیم است و از نظر ویتامینها نیز تا حدودی غنی است. دمبرگ ریواچ که بخش قابل استفاده آن است دارای مقداری اسیدهای آلی مانند اسید مالیک است که برای رفع تشنگی و آسان کردن هضم غذا سودمند است. همچنین در طب سنتی این گیاه برای دفع بعضی از باکتریهای مضر استفاده می‌شود.

مضرات

مصرف بیش از اندازه ریواس به دلیل دارا بودن مقادیر زیادی اکسالیک اسید که برابر با ۴۶۰ میلی گرم در هر ۱۰۰ گرم می‌باشد باعث جلوگیری از جذب کلسیم و منیزیم توسط بدن می‌شود و باعث پوکی استخوان می‌شود. مقدار مجاز مصرف اکسالیک اسید در روز ۱۰۰ گرم برای بزرگسالان و ۳ تا۴۴ گرم برای کودکان می‌باشد؛ که این مقدار برابر است با چندین کیلوگرم ریواس، درنتیجه ریسک ابتلا به پوکی استخوان به دلیل مصرف ریواچ بسیار کم می‌باشد. همچنین مصرف بیش از حد مجاز اکسالیک اسید موجود در ریواس باعث آسیب رساندن به دستگاه گوارش و کلیه‌ها نیز می‌شود.

ویژگی‌های ظاهری

• ریشه: دارای یک ریشه معمولی است که یک تا دو متر در خاک رشد می‌کند. ریشه ریواس در برابر سرما و یخبندان مقاوم است.
• ساقه: دارای دو نوع ساقه است. یکی ساقه زیرزمینی که به آن ریزوم می‌گویند. ریزوم پس از رشد گوشتی و چوبی می‌شود که از جوانه‌های آن، ساقه‌های هوایی و برگهای پهن بوجود می‌آید. نوع دوم ساقه در ریواس ساقه‌های هوایی است که تا حدود یک متر نیز رشد می‌کند.
• برگ: دارای برگهایی است که از جوانه جانبی ریزومها بوجود می‌آیند. برگ‌ها دارای پهنک نسبتاً پهن هستند. دمبرگ ریواس که بخش خوراکی آن را تشکیل می‌دهد، گوشتی بوده و طول آن به بیش از نیم متر می‌رسد.
• گل: به تعداد زیاد و به صورت خوشه در انتهای ساقه اصلی ایجاد می‌گردد. گلهای ریواس به رنگ سبز هستند و در اثر تلقیح بذر را تشکیل می‌دهند.

آب و هوای مناسب

ریواس از سبزی‌های فصل خنک است و دماهای پائین را تحمل می‌کند. برگها در دمای پائین صورتی یا قرمز و در دماهای بیش از سی درجه سانتیگراد سبز تیره است. گیاه شوکری در مناطق پر باران عملکرد بیشتری را دارد. در خاک‌های نرم و حاصلخیز و غنی از پتاسیم بهتر رشد می‌کند.

خوراک دام

این گیاه مورد استفاده دام قرار می‌گیرد و تمام برگ و ساقه خشک شده آن را مورد علاقه دام و حیوانات است. گیاهان و بوته‌های خارداری دیگری مانندسوsouw – چرخه- گون- خارانگبین در اطراف این گیاه رشد می‌کنند

تکثیر ریواس

این گیاه توسط دو روش غیر جنسی و بذر تکثیر می‌شود اما چون گیاهان حاصل از بذرکاملاً متفاوت از گیاهان والدینی می‌باشند در واقع استفاده از گیاهانی که از جوانه‌های روی ریزوم حاصل می‌شوند، روش اصلی تکثیر آن می‌باشد که این گیاهان در اطراف گیاه اصلی قرار دارند. در اوایل بهار گیاهان جدا شده از گیاه مادری به صورت شیاری کشت می‌شود. فاصله مشت بین یک تا یک‌ونیم متر در نظر گرفته می‌شود و فاصله دو بوته ۶۰ تا ۹۰ سانتیمتر است.

کشت و داشت

وجین: اگر علف‌های هرز توسط ادوات مکانیکی حذف می‌گردند باید عمق کاشت ریزوم را در نظر گرفت و از ایجاد صدمه به آن جلوگیری نمود.
کوددهی: کود دهی در طی فصل رشد صورت می‌گیرد.
حذف گلها: حذف غنچه و گل به محض ظهور ساقه گل دهنده صورت می‌گیرد و اینکار باعث می‌شود که در سالهای بعد رشد رویشی و دمبرگها با شدت بیشتری ادامه یابد چون گلدهی و تولید بذر، گیاه را ضعیف می‌سازد.

برداشت

برداشت رواش از سال دوم کشت شروع می‌شود. نشانه رسیدن محصول بزرگ شدن پهنک برگ است. ریواس برای مصرف تازه، هر هفته برداشت می‌شود.

آفات و بیماری‌ها

• زنگ ریواس

•کرم برگخوار

• بیماریهای ویروسی که توسط ریزوم منتقل می‌شوند.

ریواس در علم

• تاکسونومی: گیاه رواش بر حسب خویشاوندی با سایر گیاهان رده‌بندی می‌شود و جایگاه این گیاه از نظر رده‌بندی در سطح گونه مشخص می‌شود.
• کالبدشناسی: ساختمان داخلی گیاه ریواچ مطالعه می‌شود.
• ریخت‌شناسی: تنوع ریختی گیاه ریواس مطالعه می‌شود. به عبارتی مطالعه تنوع ریختی گیاه ریواچ باعث می‌شود تا بدانیم که با شرایط متفاوت در زیستگاه‌های مختلف سازگاری این گیاه چگونه صورت می‌گیرد.
• مورفوژنز: از آغاز تشکیل سلول تخم چوکری تا بوجود آمدن سکل ریواس بررسی می‌شود.
• فیزیولوژی: نحوه کار و فعالیت گیاه ریواش از سطح اندامکهای درون سلول تا بافت‌ها، اندام‌ها و خود گیاه رواش مطالعه می‌شود.
• سیتولوژی: به مطالعه دربارهٔ رشد، تولید مثل و رفتار سلول گیاه می‌پردازد.
• بوم‌شناسی: به مطالعه چگونگی سازش گیاه چوکری با محیط و ارتباط آنها با یکدیگر می‌پردازد.
• ژنتیک: چگونگی انتقال صفات وراثتی و عوامل انتقال دهنده و ساختار شیمیایی این عوامل را در گیاه ریواس بررسی می‌کند.